80-tą Rocznicę Zagłady Sinti i Romów uświetnił koncert oraz wystawa fotograficzna, które miały miejsce w 19 października w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Organizatorem koncertu było Romskie Stowarzyszenie Oświatowe Harangos. Wydarzenie to miało niezwykłą rangę. Było hołdem dla ofiar społeczności romskiej, która zginęła tragicznie w obozie zagłady. Działalność stowarzyszenia stanowi stworzenie pomostu pomiędzy społecznością romską a innymi społecznościami, gdzie główną ideą jest zbudowanie nowej rzeczywistości, gdzie nie ma podziałów społeczeństwa na gorszych lub lepszych. Ma służyć to zniwelowaniu zjawiska braku tolerancji, dyskryminacji wobec mniejszości romskiej. Jest jeszcze wiele przejawów tzw. „antycyganizmu”, czyli braku akceptacji Romów.
Potrzebna jest tu edukacja społeczeństwa, w tym też społeczności romskiej. Historia „antycyganizmu” jest powszechna i sięga daleko wstecz jak długa jest historia Romów w Europie. Cyganie często umieszczani są na marginesie społeczeństwa. Dotąd często wykluczani ze względu na ogólną opinię, która rzuca się cieniem na całą społeczność romską. Cieniem rzuca się postępowanie osób przynależnych do grupy społecznej Romów szkodzące opinii całej społeczności. Jak wiemy takie zjawiska występują w różnych społecznościach. Powstaje więc tu niebezpieczna schematyczność osądu całej społeczności romskiej. Należy pozbyć się stereotypowego myślenia rozpowszechnionego na temat tej mniejszości. Społeczność romska składa się jak każda zbiorowość społeczna z rozmaitych jednostek. Nie należy więc osądzać więc jej po niechlubnych przykładach, jakie dają niektórzy przedstawiciele Romów. Problem, o którym tutaj wspominam nie dotyczy tylko obszaru Polski, ale również innych krajów europejskich. Podobnie dzieje się w przypadku antysemityzmu, wszelkich przejawów rasizmu, ostracyzmu różnych grup społecznych oraz mniejszościowych. Ludność romska jest obecnie populacją osiadłą, często wysoce wyedukowaną, wnosi wielki wkład intelektualny, twórczy w historię kultury romskiej. Nie są oni żadną marginalną częścią społeczeństwa a jak wiemy marginalność można przypisać wszelkim społecznościom jeśli oczywiście wyrażamy wolę braku akceptacji a co gorsza wrogości wobec określonych nacji, czy grup społecznych. Należy więc porzucić stereotypowe myślenie i przyjąć jako wiodący nurt myślenia zawarty w filozofii humanistycznej, który wyraża w swojej istocie akceptację drugiego człowieka z uwzględnieniem jego poczucia godności oraz swobody w zakresie pełnego rozwoju w kontekście społecznym i naturalnym.
Przykładem pogwałcenia wszelkich praw ludzkich były prześladowania i mordowanie mniejszości romskich w Europie, czyli Romów, Sinti i innych grup określonych jako „cyganie”. Niestety takie akty braku tolerancji, okrucieństwa i wykluczania społecznego na przełomie dziejów historii miały często miejsce i nie dotyczy to tylko okresu II Wojny Światowej ani tylko tej mniejszości, czy nacji narodowej. Za mordy Romów i Sinti odpowiedzialni byli członkowie niemieckich oddziałów SS, dawniejsze służby mundurowe, czy lokalni współpracownicy. Wszędzie na świecie miało to inne podłoże historyczne. W obozach jenieckich największe ludobójstwo odbywało się na narodzie żydowskim, polskim, jak też społeczeństwie Romów i Sinti. Dojście do władzy nazistowskiej partii Hitlera w Niemczech w roku 1933 spowodowało prześladowania i uruchamianie procesów wykluczenia grup cygańskich.
Korzystając z sytuacji napędzało to w systemie nazistowskim przedstawicieli innych grup interesów do podobnego traktowania. Hitler był antysemitą, rozpowszechniał ideę czystki etnicznej jednak rzadko wspominał o Cyganach. Kiedy naziści przekształcali niemieckie siły policyjne w jednolitą strukturę kontrolowaną przez SS zaczęto rozprawiać się tzw. jak to określali „dżumą cygańską”. Od w 1933 roku zaczęło obowiązywać prawo przeciw „cyganom włóczęgom i nierobom” oraz prawo nazistowskie dotyczące „zwykłych przestępców” doprowadziło to do nękania i zatrzymywania Romów przez policję często z błahych powodów. Zjawisko dyskryminacji przybrało niezwykle na sile na równi z prześladowaniem Żydów. Zróżnicowanie rasowe społeczeństwa nie było brane pod uwagę przez władze hitlerowskich Niemiec tak powstał zamysł likwidacji i ludobójstwa rzeszy ludzi w imię oczyszczenia rasy ludzkiej. Odrzucani byli ludzie chorzy, osoby niepełnosprawne lub chore umysłowo. Podobny przykład czystki etnicznej miał miejsce na Wołyniu. Ta zgubna ideologia doprowadziła do też tam do masowych mordów na ludzkości.
Romowie /niem. Zigeuner – przypis red./ i Sinti /wędrowne grupy etniczne – przypis red./ uznani zostali za osoby rasowo obce, niewartościowe i aspołeczne. W 1943 m rozpoczęła się deportacja Romów oraz Sinti z terenów Niemiec, Austrii, Czech, Moraw, Polski, w mniejszych grupach z Francji, Holandii, Jugosławii/Chorwacji, Belgii, Związku Radzieckiego, Litwy, Węgier, Norwegii i Hiszpanii. W obozach traktowano ich jako więźniów asocjalnych. Nie selekcjonowano ich, nie rozdzielano rodzin. Przebywali oni wspólnie, rodzinnie w barakach i mogli nosić cywilne ubrania. Dziesiątkowały ich głód, wybuchy epidemii, przede wszystkim tyfus i biegunka głodowa.
Ze względu na strach na zagrożenie epidemią tyfusu wszelkie transporty np. w Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu przekazywane były bezpośrednio do komór gazowych. Część społeczności przeznaczona była do eksperymentów pseudomedycznych. Nieliczni wyselekcjonowani Romowie zostali zwolnieni pod warunkiem poddania się sterylizacji. Pewną grupę osób spośród osadzonych przeniesiono też w głąb Rzeszy do pracy w innych obozach. Zigeunerlager /obóz cygański – przypis red./ istniał do 2 sierpnia 1944 roku. Tego dnia wieczorem pozostałych Romów i Sinti w obozie „4200 – 4500 mężczyzn kobiet i dzieci” załadowano na samochody ciężarowe i wywieziono do komory gazowej, gdzie zostali zamordowani. Wszelki opór ze strony tych osób został brutalnie złamany.
Właśnie z tego powodu 2 sierpnia ustanowiony został jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zakładzie Romów i Sinti. Dopiero w 1982 roku ludobójstwo Romów i Sinti zostało uznane jako mord dokonany na mniejszości narodowej wskutek polityki narodowego socjalizmu Trzeciej Rzeszy. W 2002 roku Kanclerz Niemiec przerwał milczenie i uznał ofiary społeczności romskiej i Sinti, które poniosły śmierć wyniku zagłady niższych ras dokonanych przez oprawców w obozie za fakt historyczny. Ze względu na to, że większość Romów zginęła w masowych egzekucjach w ramach pozaobozowej eksterminacji, niezwykle trudno jest oszacować liczbę ofiar. Pamięć o przeszłości jest istotnym elementem historii każdego narodu, każdej nacji i nie należy jej tuszować, czy wymazywać z kart pamięci. Jest to nauka dla przyszłych pokoleń, wytyczna do racjonalnego konstruowania pozytywnej szczęśliwej przyszłości dla ludzkości.
Celem wydarzenia zorganizowanego przez Romskie Stowarzyszenie Oświatowe Harangos było oddanie hołdu ofiarom oraz przypomnienie tragicznej historii z 2 sierpnia 1944 roku, kiedy to Niemcy przystąpili do likwidacji tzw. Obozu cygańskiego (Zigeunerlager) w Auschwitz-Birkenau. W ramach koncertu usłyszeliśmy poruszające utwory, które nawiązywały do kultury romskiej oraz pamięci o przeszłości. Dodatkowo zorganizowana wystawa fotograficzna, ukazująca życie społeczności Sinti i Romów zapoznała nas z historią tej społeczności. Początek koncertu rozpoczęła 𝐒𝐨𝐥𝐢𝐚𝐧𝐚 𝐒𝐢𝐥𝐯𝐚.
„W swoim wystąpieniu pięknie i z głęboką empatią poruszyła niezwykle istotne kwestie dotyczące wartości życia i godności ludzkiej. Przypomniała nam, że „𝐧𝐢𝐜 𝐜𝐞𝐧𝐧𝐢𝐞𝐣𝐬𝐳𝐞𝐠𝐨 𝐧𝐚 𝐬́𝐰𝐢𝐞𝐜𝐢𝐞 𝐧𝐢𝐞 𝐦𝐚 𝐩𝐫𝐨́𝐜𝐳 𝐳̇𝐲𝐜𝐢𝐚”, i zwróciła uwagę na to, jak tragiczne były losy Sinti i Romów w obliczu historycznych prześladowań. Podczas gdy odebrano im prawo do życia, godność oraz szacunek, my dziś stoimy tutaj, by z pełnym przekonaniem stwierdzić, że nie możemy dopuścić do powtórzenia się tak strasznych wydarzeń. Refleksja zmusza nas do przemyśleń na temat naszych postaw wobec różnorodności oraz przypomina, że kolor skóry, pochodzenie czy jakiekolwiek inne różnice nie powinny definiować wartości drugiego człowieka.” Towarzyszył jej akompaniament znakomitego harfista Carlos Pena Montoya, następnie wykonano hymn romski Gelem Gelem.”.
Koncertowi towarzyszyła Orkiestra Symfoników Bydgoskich pod dyrygenturą Marka Czekała oraz Chór Kameralny Wydziału Edukacji Muzycznej UUKW pod batutą Tomasza Kotwica. Prowadzącą była Prezes Romskiego Stowarzyszenia Oświatowego „Harangos” p. Izabela Jaśkowiak. Kompozytorem i aranżerem był Sinto Valentin Composer /www.sintovalentin.com/.
Wystąpili:
Józef Merstein Jochymczyk
Jimmy Siwak
Michell Siwak
Liliana Nadia Szubert
Maciej Kamrowski
Soliana Silva
Harfista Carlos Pena Montoya.
Patronat i współorganizatorzy, parmerzy oraz patronat medialny objęli:
Beata Rutkiewicz – Wojewoda Pomorska
Fundacja Sinti Art
Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku
Muzeum Historii Polski
Patriotyzm Jutra
Ministerstwo Edukacji Narodowej
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Miasto Gdańsk
@Fundacja PZU
Konsulat Generalny Niemiec w Gdańsku
TVP Kultura
Radio Gdańsk S.A.
Trojmiasto.pl
Romano Atmo
Maryna Borova
Paweł Lechowski
Muzeum II Wojny Światowej 19 października 2024
80 Rocznica Zagłady Sinti i Romów.
Tekst/foto: Beata Lewandowska