Stocznia Gdańska /wcześniej im. Włodzimierza Lenina/, to miejsce, które dla Polaków ma szczególne znaczenie. To tu 44 lata temu w 1980 roku w godzinach porannych rozpoczął się strajk. Najpierw w hali F – 12, później zaczęły przystępować kolejne. Protest rozszerzył się na tzw. wydziały silnikowe, a w południe strajkowało już 12 tysięcy pracowników spośród 17-tysięcznej załogi zakładu.
STRAJKI – 1980 ROK.
Powodem wybuchu strajku było zwolnienie z pracy popularnej wśród załogi tego zakładu Anny Walentynowicz. Akcję zaplanował i przygotował Bogdan Borusewicz, działacz nielegalnych Wolnych Związków Zawodowych oracz członek Komitetu Samoobrony Społecznej “KOR”.
“Pracowników kilku newralgicznych wydziałów do strajku zachęcili związani z WZZ robotnicy: Jerzy Borowczak, Bogdan Felski i Ludwik Prądzyński. Wypadki przyspieszyły wraz z wejściem na teren stoczni Lecha Wałęsy, byłego pracownika tego zakładu, wyrzuconego w 1976 r. Stanął on na czele protestu.”
ŻĄDANIA WOBEC WŁADZY.
Podczas zwołanego wiecu wygłoszone zostały żądania wobec władzy. Przede wszystkim żądano przywrócenia do pracy zwolnionych pracowników,
zagwarantowania bezpieczeństwa strajkującym,
podwyżki płac, dodatku drożyźnianego i rodzinnego odpowiadających wysokości zasiłków funkcjonariuszy MO i SB oraz budowy pomnika ofiar Grudnia 70.
UKŁAD GEOPOLITYCZNY.
Był to również protest przeciwko drożyźnie w sklepach, znacznym podwyżkom. Kryzys gospodarczy, który trwał już od kilku lat, ze szczególną siłą dał o sobie znać na początku 1980 r. Pustki w sklepach i oczekiwania wzrostu płac doprowadziły do fali strajków robotniczych. Postulaty miały charakter pracowniczy i społeczny. Był to początek zmian geopolitycznych w Polsce. Nasz kraj był pogrążony w znacznym kryzysie. Od czasów II Wojny Światowej byliśmy zależni politycznie, militarnie oraz gospodarczo od ZSRR.
W trakcie rządów Edwarda Gierka od 31 grudnia 1970, który nastał po Władysławie Gomułce zadłużenie Polski wobec krajów kapitalistycznych wynosiło 1,1 mld USD /6,4 mld USD w 2011/. To dodatkowy powód pogrążenia gospodarki polskiej. Początkowy dobrobyt jaki doświadczyli wtedy Polacy, dzięki kolosalnemu zadłużeniu doprowadził kraj na skraj bankructwa jak też naciski ze strony Breżniewa. Miało to też oddźwięk w znacznym podwyższeniu cen i niestabilności w kraju. Sytuacja przez długie lata nie ulegała poprawie.
PIERWSZA FALA STRAJKÓW W POLSCE.
Pierwsze bunty robotników w grudniu 1970 roku zostały stłumione w Gdyni, Gdańsku, Elblągu i Szczecinie przez Milicję Obywatelską i Ludowe Wojsko Polskie. Po podjęciu decyzji o zdecydowanych działaniach mających doprowadzić do rozgromienia strajków z polecenia kierownictwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej doszło wiele krwawych a nawet śmiertelnych ofiar.
“SOLIDARNOŚĆ”
Rok 1980 był rokiem przełomowym. Strajk stał się przyczynkiem do stworzenia “Solidarności”. Było to bezpośrednią konsekwencją strajków, które 14 sierpnia rozpoczęły się w Stoczni Gdańskiej i dość szybko ogarnęły prawie całe Wybrzeże.
15 sierpnia fala strajków rozlała się na kilkanaście kolejnych zakładów trójmiejskich. Żądania strajkujących były podobne – postulowano o poprawę warunków socjalnych oraz legalizację wolnych związków zawodowych.
16 sierpnia strajk omal nie zakończył się, ponieważ dyrektor stoczni Klemens Gniech, który był wieloletnim pracownikiem stoczni a w grudniu był w 1970 był w komitecie strajkowym, wyraził zgodę na spełnienie postulatów. Wałęsa ogłosił koniec protestu, ale kilku członków komitetu strajkowego sprzeciwiło się tej decyzji. Wezwali wszystkich do solidaryzowania się z innymi zakładami, które w tym czasie podjęły podobne działania. Udało zatrzymać się część stoczniowców na terenie zakładu niemalże w ostatniej chwili i tak strajk przedłużył się.
PROTESTY ROBOTNICZE.
Nie były to pierwsze protesty robotnicze, bo kilka tygodni wcześniej na krótko zastrajkowały załogi zakładów w Lublinie, Świdniku, Mielcu, Tarnobrzegu oraz Poznaniu. Wszędzie była to gwałtowna reakcja na dotkliwe niskie uposażenia oraz zarządzone przez władze podwyżki cen mięsa i wędlin.
W Gdańsku w nocy z 16 na 17 sierpnia utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, w którego skład weszli przybyli do stoczni delegaci innych strajkujących zakładów. Przewodniczącym MKS został Wałęsa, a do grona prezydium weszli działacze WZZ. “Prezydium MKS tworzyli: Wałęsa, dwóch wiceprzewodniczących: Andrzej Kołodziej i Bogdan Lis, oraz Lech Bądkowski, Joanna Duda-Gwiazda, Wojciech Gruszecki, Andrzej Gwiazda, Stefan Izdebski, Jerzy Kmiecik, Zdzisław Kobyliński, Henryka Krzywonos, Stefan Lewandowski, Alina Pienkowska, Józef Przybylski, Jerzy Sikorski, Lech Sobieszek, Tadeusz Stanny, Anna Walentynowicz i Florian Wiśniewski.”
POROZUMIENIE SIERPIEŃ ‘1980.
Zawarcie porozumień zakończyło blisko dwumiesięczną falę strajków w całej Polsce. Sierpień 1980 był impulsem do wielkich przemian systemowych. Na mocy wspólnych ustaleń uwolniono więźniów politycznych i przeprowadzono reformy gospodarcze.
Związek, zarejestrowany 10 listopada 1980 roku zrzeszał prawie 10 milionów osób. Organizacje związkowe powstały we wszystkich przedsiębiorstwach i instytucjach. Władze nie dopuściły do ich utworzenia tylko w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej.
STAN WOJENNY.
Gdy 13 grudnia 1981 roku generał Jaruzelski zdecydował o wprowadzeniu stanu wojennego. Solidarność została zawieszona, a w październiku 1982 zdelegalizowana. Układ polityczny w jakim tkwiła Polska kładł nacisk na powstrzymanie dalszych ruchów związków zawodowych i planowanych, zorganizowanych przez nich działań mających na celu powalenie panującego systemu politycznego, potęgi komunistycznej i socjalizmu. Opozycja wskutek prześladowania musiała zejść do podziemia. Związek po długiej przerwie został ponownie zarejestrowany w wyniku ustaleń Okrągłego Stołu, w kwietniu 1989 roku.
W konsekwencji działania podziemia i Solidarności z czasem doprowadziły do upadku PRL-u i innych dyktatur z bloku wschodniego. 9 listopada 1989 roku runął mur berliński, który przez 28 lat dzielił Niemcy na dwa różne państwa, część wschodnią i zachodnią. Był symbolem ideologicznego podziału Europy i świata. Zburzenie muru berlińskiego otworzyło drogę do zjednoczenia Niemiec.
FALA PRZEMIAN USTROJOWYCH.
Fala przemian ustrojowych, zapoczątkowana w naszym kraju przez ruch Solidarności, spowodowała masowy exodus obywateli – z komunistycznej Niemieckiej Republiki Demokratycznej do Republiki Federalnej Niemiec.
Był to kolejny etap upadku systemu komunistycznego w środkowej Europie, po częściowo wolnych wyborach 4 czerwca 1989 roku i transformacji ustrojowej w Polsce.
Tekst: Beata Lewandowska Foto press: Beata Lewandowska
Foto: beata lewandowska
Od urodzenia mieszkanka miasta Gdańsk, orunianka, malarka, graficzka, poetka fotografka, felietonistka, publicystka na Portalu Gdańsk Miasto Marzeń.
Manager środowisk artystycznych
Członek KMPOiW "Solidarność"
